Warszawa Zabytki miasta

Stare Miasto

Spacer rozpoczniemy z Placu Zamkowego. Ten plac o nieregularnych kształtach jest wizytówką Warszawy. Jego dłuższą pierzeję wypełnia odbudowany z ruin Zamek Królewski. Zamek rozbudowano za czasów Zygmunta Augusta, a później za Zygmunta III Wazy. Ostateczną formę architektoniczną otrzymał po 1610 r. W 1628 r. dobudowano wieżę i ozdobiono wnętrza. Zamkowi przybyło kilka nowych wnętrz, obiekt zdecydowanie wypiękniał. W końcu pierwszej połowy XVIII stulecia August III Sas rozbudował go od strony Wisły, ale pożar w 1767 r. zniweczył dzieło króla. W 1791 r. miało tu miejsce ważne wydarzenie. W obliczu zagrożenia niepodległości Polski sejm uchwalił słynną Konstytucję 3 Maja.

We wrześniu 1939 r. został spalony, a następnie – w wyniku działań wojennych – całkowicie zburzony. Odbudowa trwała długo, najżmudniejszy jej okres przypada na lata 1971-1984.

Dziś oglądamy w Zamku Królewskim, który jest pomnikiem kultury narodowej, szereg zrekonstruowanych wnętrz, wyposażonych, w znacznej części, w ocalone eksponaty. Zespół komnat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego obejmuje m.in.: kordegardę, pokój oficerski, salę prospektową i audiencyjną. Wielki apartament obejmuje m.in. pokój murowany z wizerunkami monarchów. W sali rycerskiej obrazy przedstawiają ważne wydarzenia z dziejów Polski. Piękną dekorację sztukatorską ma sala tronowa ze zrekonstruowanym królewskim tronem. Godne uwagi są także pokoje sejmowe. W ich skład wchodzą m.in. izba poselska, w której obradował Sejm Czteroletni, i izba senatorska.

Z Zamkiem Królewskim połączony jest Pałac Pod Blachą oraz biblioteka królewska, w której organizowane są okresowe wystawy.

Plac rozbrzmiewa przez cały rok wielojęzycznym gwarem. Jego centralną część zajmuje kolumna Zygmunta III Wazy, monarchy, który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Kolumna postawiona została w 1644r. przez króla Władysława IV i odtąd zrosła się z pejzażem miasta, stanowiąc jeden z jego symboli; jest najstarszym pomnikiem w Polsce, wzniesionym dla osoby świeckiej. Kolumna ma 20 metrów wysokości, a spiżowa postać władcy mierzy 275 cm. Król przedstawiony jest w zbroi i płaszczu koronacyjnym z szablą i krzyżem.

Wkraczamy teraz w obręb Starego Miasta.

Katedra św. Jana powstała na początku XIV wieku. Początkowo była świątynią drewnianą. W XV w. wzniesiono obiekt murowany. W okresie międzywojennym otrzymała architektoniczną formę gotyku angielskiego. Wewnątrz warto zobaczyć m.in. kaplicę ufundowaną przez rodzinę Barczyków, w której znajduje się piętnastowieczny krucyfiks; od stuleci przedmiot szczególnego kultu. W kaplicy, zwaną literacką, jest obraz Madonny z XVI w. W podziemiach kościoła znajdują się groby książąt mazowieckich, pisarz Henryka Sinkiewicza, twórcy literatury historycznej, prezydenta Polski – Gabriela Narutowicza.

Od strony ulicy Dziekana, w murze katedry umieszczone są fragmenty gąsienic czołgu, który zniszczył świątynię w okresie ostatniej wojny.

Obok katedry jest kościół i klasztor ojców jezuitów, a w nim Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, patronki Warszawy. Zbudowany został z fundacji króla Zygmunta III Wazy. W podziemiach, znajdują się groby zacnych mieszczan
i zakonników. Świątynia ta ma najwyższą na Starym Mieście wieżę, charakterystyczny obiekt tej dzielnicy.

Prostopadła do fasad obu świątyń uliczka – bez nazwy – prowadzi do kościoła Św. Marcina i zabudowań klasztoru sióstr franciszkanek przy ulicy Piwnej. Kościół powstał w wieku XIII, a obecna jego bryła pochodzi z XV i XVI w.

Wracamy na gwarną ulicę Świętojańską, pełną małych restauracji, kawiarenek i galerii sztuki.

Wkraczamy na Rynek Starego Miasta: prostokątny plac o wymiarach

90 x 73 metry. Rynek ten wielkością nie dorównuje rynkom Wrocławia, Poznania czy Krakowa, ale ma swój specyficzny urok. Zabudowa rynkowa kształtowała się w ciągu wieków. Zrekonstruowane kamieniczki prezentują okres XVII-XVIII w. Staromiejski rynek wypełniają liczni, wystawiający swoje prace artyści. Atrakcją tego miejsca są również miłe kawiarnie, dobre restauracje, interesujące muzea i galerie.

Północna strona rynku, zwana Stroną Dekerta, byłego prezydenta miasta, szczyci się pięknymi portalami kamienniczek.

Strona Franciszka Barssa, wschodnia strona rynku, zaprasza do Muzeum Literatury. Zgromadzono tu pamiątki po słynnych polskich pisarzach. Są tu przedmioty związane m.in. z Adamem Mickiewiczem, twórcą „Pana Tadeusza”, epopei narodowej.

Po stronie południowej rynku, zwanej Stroną Zakrzewskiego najciekawsza niewątpliwie jest kamieniczka „Pod Bazyliszkiem”.

Uliczkami Zapiecek i Piekarską dojdziemy do Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych. Jest tam ciekawa kolekcja starych zegarów oray wyrobów jubilerskich. Tuż obok, pod murami obronnymi, przy ulicy Podwale, znajduje się niewielki pomnik Małego Powstańca 1944 r. Został on postawiony w 1983 r., ku czci najmłodszych mieszkańców miasta, walczących w powstaniu warszawskim.

Wracamy na Rynek Starego Miasta. Kierujemy się ulicą Nowomiejską do widocznego z dala Barbakanu. Powstał ona w XVI w. i był wzniesiony przez architekta włoskiego Jana Baptystę z Wenecji. Otaczają go mury obronne, skąd rozciąga się wspaniały widok na Wisłę. W samym Barbakanie, i przyległych basztach, ulokowały się pracownie rzemieślników-artystów i ich małe galerie. Przy fundamentach dawnej Wieży Marszałkowskiej ustawiono małą rzeźbę Syreny z 1855 roku.

Za Barbakanem rozpoczyna się już Nowe Miasto, z jego główną ulicą – Freta. U jej początku usytuowany jest po lewej stronie kościół i klasztor ojców paulinów z przełomu XVII i XVIII w. Stąd tradycyjne pielgrzymki warszawskie – do klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie. Naprzeciw tej świątyni prowadzi stroma ulica Mostowa. Przy dolnym krańcu ulicy, opodal rzeki, warto zobaczyć basztę prochową Z 1581 r. Mieści się tu teatr poezji i małych form dramatycznych, zwany Starą Prochownią.

Na ulicy Freta znajduje się kolejny ciekawy obiekt – kościół św. Jacka wraz z klasztorem ojców dominikanów. Jest to najdłuższy kościół stolicy, w którym znajduje się m.in. ciekawa barokowa kaplica grobowa rodziny Kotowskich, z marmurowymi epitafiami i cennymi obrazami.

Ulicą Freta dochodzimy do jednego z najładniejszych placów Warszawy. Przed nami Rynek Nowego Miasta, nieregularny plac z ładnie utrzymaną zielenią i zabytkową studzienką. Na placu dominuje bryła kościoła i klasztoru sióstr sakramentek, jednego z jedenastu zakonów w Polsce, objętych ścisłą klauzurą.

Klasztor sakramentek ufundowany został przez Marię Kazimierę, żonę króla Jana III Sobieskiego, jako wotum za zwycięstwo pod Wiedniem. Tuż za kościołem jest maleńka świątynia św. Benona. Parę kroków dalej przyciąga wzrok gotycka wieża kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Jest to jeden z najstarszych kościołów w Warszawie. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na cenne gwiaździste sklepienie oraz na kaplice: Zwiastowania i św. Barbary z osiemnastowiecznym wystrojem. Obok świątyni znajduje się szesnastowieczna dzwonnica, za nią zaś rozciąga się stroma skarpa wiślana, z której można podziwiać panoramę prawobrzeżnych warszawskich dzielnic. Widać stąd piękne bulwary i ogród zoologiczny po stronie Pragi.

Ulicą Kościelną dochodzimy do kościoła ojców franciszkanów. Jest to świątynia późnobarokowa, zbudowana na przełomie XVII i XVIII w., przebudowana w roku 1788. Wewnątrz znajduje się m.in. obraz św. Antoniego z XVII w. i liczne epitafia zasłużonych dla kościoła dobroczyńców.

Tuż obok, przy ulicy Zakroczymskiej, jest późnobarokowy Pałac Sapiehów z XVIII w., a nieopodal muzeum i biblioteka Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki, twórcy polskiej opery narodowej.

Ulicą Franciszkańską dochodzimy do Placu Kraśnieńskich. Jego dłuższą pierzeję zajmuje Pałac Krasińskich, zwany też Pałacem Rzeczypospolitej. Jeden z piękniejszych w Warszawie, prezentujący styl barokowy; wzniesiony został w latach 1677-82 przez Tylmana z Gameren. Elewacja frontowa, o cechach monumentalnych, ma bogatą dekorację rzeźbiarską: alegoryczne figury nawiązujące do dziejów rodu Krasińskich. Dziś w pałacu mieszczą się zbiory specjalne Biblioteki Narodowej. Po przeciwnej stronie ulicy wzniesiony został

(1 sierpnia 1979 r.) pomnik Powstańców Warszawy. Stoi on w miejscu, w którym batalion Armii Krajowej im. Jana Kilińskiego rozpoczął walkę z okupantem niemieckim (1 sierpnia 1944 r.). Obok, w kamienicy przy ulicy Długiej, mieści się stała wystawa poświęcona powstaniu warszawskiemu.

Na skrzyżowaniu ulicy Długiej i Miodowej znajduje się kościół garnizonowy zbudowany w końcu XVII w. dla ojców pijarów. Obecnie jest to siedziba biskupstwa polowego Wojska Polskiego.

Idąc ulicą Miodową, po jej lewej stronie widać kościół i klasztor ojców bazylianów. Jest to jedyna świątynia obrządku greckokatolickiego w Warszawie.

Po przeciwnej stronie ulicy mieści się Pałac Arcybiskupów Warszawskich z XVII w. (obecnie siedziba prymasów Polski). Obok jest Pałac Paca, dawniej Radziwiłłów, z monumentalną bramą klasycystyczną, a parę kroków dalej barokowy kościół i klasztor ojców kapucynów. W tak zwanym kościele dolnym, od dziesięcioleci, w okresie świąt Bożego Narodzenia czynna jest u kapucynów ruchoma szopka.

Udając się ulicą Kapucyńską w dół, wzdłuż wykopu Trasy WZ, dojdziemy do Placu Bankowego.

Na zapleczu ruchliwej trasy warto zobaczyć dawny arsenał, zbudowany w latach 1638-43. Tuż obok, w dawnym Pałacu Radziwiłłów z około 1730 r., znajdują się zbiory Muzeum Niepodległości.

Dłuższą pierzeję Placu Bankowego zajmuje zespół monumentalnych pałaców wzniesionych – w początku XIX stulecia – dla władz Królestwa Kongresowego. Tu znajduje się siedziba władz miasta Warszawy. W dawnym budynku Banku Polskiego, mieści się Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II; obejmuje ona arcydzieła malarstwa światowego.

Trakt Królewski

Najbardziej reprezentacyjny trakt Warszawy, mimo upływu wieków
i odsunięcia się współczesnego centrum miasta w kierunku ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich.

Historia Traktu to dzieje rozwoju przestrzennego miasta. Tu również rozgrywały się ważne wydarzenia: triumfalne przejazdy władców i innych osobistości oraz manifestacje narodowe. Trakt Królewski to także historia warszwskiej stołeczności. Zabudowa otaczająca Krakowskie Przedmieście

i Nowy Swiat, jego główne ulice, powstałypo roku 1569, gdy do miasta przeniesiono stolicę z Krakowa.

Wędrówkę rozpoczynamy w kościele św. Anny. Jest to budowla barokowo-klasycystyczna ze wspaniałym gotyckim prezbiterium. Wewnątrz godną uwagi jest barokowa kaplica błogosławionego Ładysława z Gielniowa, jednego
z patronów stolicy. W kościele i zakrystii są cenne osiemnastowieczne meble.

Obok świątyni znajduje się dawna resursa obywatelska z drugiej połowy XIX stulecia; dziś siedziba Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.

Na przyległym skwerze widnieje figura Matki Boskiej Passawskiej z 1683r., wystawiona jako wotum za ocalenie miasta od zarazy morowej. W centrum skweru góruje nad otoczeniem pomnik narodowego wieszcza, Adama Mickiewicza, wystawiony w setną rocznicę jego urodzin. Warto zwrócić uwagę na piękną, ręcznie kutą, kratę – okalającą teren wokół pomnika. Tuż za nim usytuowany jest kościół i dawny klasztor ojców karmelitów. W jego fasadzie widnieje charakterystyczna kula, obrazująca glob ziemski. Swiątynię wzniesiono w latach 1661-882, potem przebudowano częściowo w stylu klasycystycznym. Wnętrze, nie zniszczone podczas wojny, zachowało piękny barokowy wystrój. Obrazy pochodzą z XVII i XVIII w.

Z kościołem sąsiaduje dawny Pałac Radziwiłłów z XVII w. Był on wielokrotnie przebudowywany. Obecnie pałac jest reprezentacyjną siedzibą Rady Ministrów. Na placowym dziedzińcu uwagę zwraca pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Rzeźba jest dziełem duńskiego artysty B. Thorvaldsena (ukończono ją w 1832 r.).

Po przeciwnej stronie skweru, na którym znajduje się pomnik Mickiewicza, na domu Cechu Krawców jest tablica poświęcona Władysławowi Reymontowi.

Odchodzimy od głównego traktu zapuszczając się w maleńką uliczkę Kozią, bodaj najwęższą w Warszawie. Tu mieści się popularne Muzeum Karykatury, prezentujące prace satyryków polskich i zagranicznych. Z ulicy Koziej przez Senatorską wkraczamy na Plac Teatralny. Zabudowany jest bardzo nieregularnie i trwają obecnie spory dotyczące jego przyszłego kształtu architektonicznego. Przed drugą wojną światową stał tutaj ratusz, dawny Pałac Jabłonowskich, którego ruiny rozebrano, zastępując tandetną zabudową. Mniej więcej w tym miejscu ustawiono w 1964 r. pomnik obrońców Warszawy, warszawską Nike.

Najbardziej reprezentacyjną pierzeję placu zajmuje kompleks gmachów Teatru Wielkiego. Wzniesiony został w latach 1825-32. Ozdobą gmachu jest monumentalny portyk kolumnowy z fryzem przedstawiającym powrót Edypa z igrzysk olimpijskich. Teatr otwarto w 1833 r. i był kontynuacją narodowej sceny. Po zniszczeniach wojennych teatr odbudowano, a także rozbudowano. Obecnie może on pomieścić 1900 osób. Wystawiane są tutaj opery i spektakle baletowe z udziałem najwybitniejszych artystów krajowych i zagranicznych. Na parterze teatru mieści się Muzeum Teatralne. Boczne skrzydło zajmuje Teatr Narodowy.

Ulicą Wierzbową dochodzimy do Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Ma on dziś całkowicie inny wygląd niż w okresie międzywojennym. Na tle zieleni Saskiego Ogrodu widzimy Grób Nieznanego Żołnierza, kryjący prochy nieznanych bohaterów poległych w walkach z Świętami o Lwów. Przed wojną grób ten otaczała kolumna Pałacu Saskiego z lat 1712-27. Został on zniszczony w czasie wojny i dotąd nie został odbudowany. Na Placu Piłsudskiego, przed Grobem Nieznanego Żołnierza, odbywają się uroczyste zmiany warty i manifestacje patriotyczne. Z placem sąsiaduje Ogród Saski, założony w latach sześćdziesiątych XVIII stulecia. Ten francuski ogród ma zabytkową fontannę, wieżę ciśnień z połowy XIX w., wzorowaną na świątyni z Tivoli we Włoszech. Na powierzchni 15 hektarów rośnie ponad 100 gatunków drzew. Park ten jest tradycyjnym miejscem spotkań i odpoczynku mieszkańców miasta.

Wracamy teraz do Krakowskiego Przedmieścia, zabudowanego pałacami
z XVIII i XIX w.; spalonymi w działaniach wojennych, a odbudowanymi tuż po ich zakończeniu.

W dawnym Pałacu Czartoryskich, mieści się Ministerstwo Kultury i Sztuki. Przed pałacem zwracają uwagę piękne, żelazne, ręcznie kute bramy. Po przeciwnej stronie neorenesansowy hotel „Bristol”. Cieszy się on dużą popularnością cudzoziemców.

Nieopodal znajduje się trójnawowy kościół i klasztor sióstr wizytek. Wewnątrz świątyni są cenne polichromie i m.in. ambona w kształcie łodzi. Obiekt uniknął zniszczeń wojennych. Przed świątynią stoi pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski.

Do kościoła wizytek przylega kompleks pałaców, w których mieszczą się niektóre wydziały Uniwersytetu Warszawskiego. Uniwersytet ten istniał
w latach 1816-31. Po powstaniu listopadowym został zamknięty. Później była tu Szkoła Główna, a w latach 1863-1914 – uniwersytet rosyjski. Uczelnia ponownie funkcjonuje od 1915 r., z przerwą na czas wojny.

W skład budynków uniwersyteckich wchodzi także Pałac Tyszkiewiczów,
z drugiej połowy XVIII w., ze zbiorami Biblioteki Uniwersyteckiej i Gabinetu Rycin. Obok, w Pałacu Czetwertyńskich i Uruskich mieści się Wydział Geografii. Gmach Biblioteki Uniwersyteckiej powstał w latach 1891-99, znajdują się tu bardzo cenne zbiory starodruków.

Po przeciwnej stronie Krakowskiego Przedmieścia znajduje się późnobarokowy Pałac Czapskich. Mieści się w nim Akademia Sztuk Pięknych, założona w 1844 r. W oficynie pałacu, na piętrze, mieszkał wraz z rodzicami Fryderyk Chopin. Znajduje się tam mały salonik-muzeum z interesującymi pamiątkami tego okresu.

Kilka kroków dalej uwagę zwraca dwuwieżowy kościół św. Krzyża
z charakterystyczną figurą Chrystusa Ukrzyżowanego z napisem „Sursum Corda”. Kościół ten wzniesiono w latach 1679-96. Na filarach świątyni umieszczone są urny z sercem Fryderyka Chopina i Władysława Reymonta. W kaplicy po lewej stronie jest nagrobek prymasa M. Radziejowskiego. Warto również zwrócić uwagę na ambonę z końca XVII w. i barokową chrzcicielnicę. Perspektywę reprezentacyjnego Krakowskiego Przedmieścia zamyka Pałac Staszica, wzniesiony w latach 1820-27. Mieści się tu siedziba Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W końcu XIX w. zaborca rosyjski przebudował ten pałac w stylu bizantyjskim, później przywrócono mu pierwotną bryłę architektoniczną.

Przed pałacem można podziwiać pomnik Mikołaja Kopernika wybitnego astronoma. Wystawiony został w 1830 r.

Spod pomnika twórcy teorii heliocentrycznej, małą uliczką Oboźną dojdziemy do Teatru Polskiego – zbudowano w 1913 r. Z dala widoczna jest charakterystyczna sylwetka pałacu Ostrogskich. Zachował on obronny charakter zamku z XVI w.; sam budynek pałacu pochodzi z lat 1681-85. Wewnątrz mieszczą się zbiory muzealne i sala koncertowa Towarzystwa imienia Fryderyka Chopina.

Na zapleczu pałacu Ostrogskich mieści się nowoczesny gmach Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina – z 1966 r. Obok znajdują się budynki Biblioteki Narodowej z 1913 r.

Opuszczamy ciche zaułki tej części miasta i wracamy na Trakt Królewski. Przedłużeniem Krakowskiego Przedmieścia jest ulica Nowy Świat. Nowy Świat jest ciągiem najelegantszych sklepów, salonów mody i galerii sztuk pięknych.

Przy skrzyżowaniu z ulicą Smolną znajduje się pałac Branickich z XIX
w. Przy rondzie, na skrzyżowaniu Alej Jerozolimskich z Nowym Światem, stoi dawny dom partii komunistycznej, zbudowany w latach 1948-51. Obok znajduje się kompleks gmachów Muzeum Narodowego, wzniesionych w 1926-38 r. Muzeum istnieje od 1862 r. Obecnie dysponuje 110 salami wystawowymi.

Galerie w Warszawie

Galeria sztuki starożytnej przedstawia m.in. rezultaty polskich ekspedycji wykopaliskowych.

Galeria sztuki średniowiecznej gromadzi eksponaty od XIV w.; obrazy, ołtarze, epitafia.

Galeria sztuki polskiej nowożytnej przedstawia płótna wybitnych malarzy
z okresu od XVI do XX w.

Ponadto jest też galeria sztuki obcej, z płótnami niderlandzkimi, włoskimi, francuskimi i innymi oraz galeria sztuki współczesnej obejmująca malarstwo, rzeźbę, zdobnictwo, tkactwo.

W bogatym dziale złotnictwa umieszczono regalia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego, biżuterię, ceramikę, fajanse. Odrębną ekspozycję stanowi zbiór starodruków, grafiki i map. Muzeum organizuje często wystawy okresowe ze zbiorów własnych oraz obcych, wypożyczanych z innych galerii i muzeów za granicą.

Muzeum Wojska Polskiego

Muzeum Wojska Polskiego przedstawia dzieje oręża polskiego od X w. do czasów współczesnych. Interesująca jest także plenerowa kolekcja uzbrojenia na dziedzińcu, przed wejściem do muzeum.

Powracamy na Traktat Królewski. Ulicą Nowy Świat dochodzimy do Placu Trzech Krzyży, skąd rozbiegają się ulice w wielu kierunkach. Plac ma zarys nieregularny, a jego centralną część zajmuje kościół św. Aleksandra.

Dalszy ciąg naszej wycieczki prowadzi Alejami Ujazdowskimi, które swą monumentalnością i elegancją przypominają Krakowskie Przedmieście, ale ton ulicy nadają luksusowe kamienice, rezydencje dyplomatyczne, przedstawicielstwa zagranicznych firm. Dziewiętnastowieczna zabudowa tej ulicy zachowała się mimo wojennych zniszczeń.

Nie opodal widnieje z dala kopuła gmachu Sejmu. Obiekt ten w formie rotundy powstał w latach 1925-1929. Obecnie mieszczą się tutaj dwie izby polskiego parlamentu: Sejm i Senat.

Park Ujazdowski założono w 1896 r. Wśród starannie pielęgnowanej zieleni widnieje pomnik Ignacego Jana Paderewskiego.

Plac na Rozdrożu to dwupoziomowe skrzyżowanie z nowoczesną arterią komunikacyjną – Trasą Łazienkowską – prowadzącą przez most na Wiśle. Tuż za placem i – biegnącą wzdłuż skarpy – ulicą Agrykola, warto odwiedzić Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego, założony w 1818 r. Obok stoi gmach Obserwatorium Astronomicznego.

Parku Łazienkowskiego.

Dochodzimy do Parku Łazienkowskiego. Na tym terenie, zwanym Zwierzyńcem, opodal Zamku Ujazdowskiego, mieszczącego dziś, po odbudowie, Centrum Sztuki Współczesnej istniały pawilony łazienek, należące do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Malownicza skarpa wiślana przecinająca park, liczne strumyki, stare drzewa, zachęciły zapewne Stanisława Augusta Poniatowskiego do nabycia tej posiadłości. Po długotrwałych pracach, trwających z przerwami 30 lat, wzniesiono pałac, w którego bryłę wkomponowano dawny pawilon łazienek. Stąd też nazwa pałacu i parku. Pałac, przeglądający się w wodach stawu, nosi cechy polskiego klasycyzmu i jest dziełem Dominika Merliniego. Ukończony został w roku 1795.

Zwróćmy uwagę na dwie różne fasady tego pałacu. Południowa jest lekka,
z pięknym portykiem, przyozdobiona attyką z posągami. Rzeźby rozmieszczone są również na trasie wychodzącym na staw.

Bardziej monumentalna jest fasada północna, od strony Agrykoli. W okresie ostatniej wojny park i pałac były zniszczone, a część eksponatów zaginęła. Obecnie mieści się tutaj oddział Muzeum Narodowego; nieliczne eksponaty pochodzą z dawnych zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego, pozostałe przywieziono z innych pałaców w kraju.

Na parterze pałacu pokój Bachusa i pokój łazienkowy wyłożone są kaflami holenderskimi. Jest to najstarsza część obiektu. W sali balowej oglądamy kopie rzeźb antycznych. Następnie odwiedzamy gabinet portretowy i salę Salomona. Tu można zobaczyć posągi polskich władców: Kazimierza Wielkiego, Zygmunta Starego, Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego. Następnie wchodzimy do dawnej galerii z dziełami malarstwa polskiego i obcego.

Pierwsze piętro stanowiły dawniej prywatne apartamenty królewskie. Znajdziemy tutaj stare meble i obrazy z XVIII w. Ciekawy jest gabinet królewski; zachował się oryginalny stół oraz niektóre rzecz osobiste króla. Pełne przepychu są także pomieszczenia należące do dawnego kamerdynera królewskiego.

Z okiem pałacu roztacza się piękny widok na staw łazienkowski. Okresowo
w pałacu organizowane są kameralne koncerty. Nie wróciło tu jednak bujne życie z czasów ostatniego polskiego króla, który był mecenasem kultury i sztuki, i na tak zwanych obiadach czwartkowych spotykał się tu z wybitnymi pisarzami, malarzami, politykami… Dzisiejsi gospodarze pragną nawiązać do tej tradycji, organizując koncerty i występy teatralne, przejażdżki pięknie udekorowanymi bryczkami i „rejsy” – kolorowymi gondolami – po stawie. Przez cały rok przesuwa się tutaj barwny tłum turystów z całego świata.

Park Łazienkowski jest rozległy i ma wiele interesujących zakątków; częściowo ma charakter parku francuskiego, częściowo jest to krajobrazowy park angielski, z zaadoptowanymi naturalnymi ciekami i zbiornikami wodnymi. Od 1863 r. Łazienki służą mieszkańcom Warszawy i jej gościom, jako miejsce spotkań i odpoczynku.

Nieopodal pałacu znajduje się Teatr na Wyspie, wzniesiony na wzór Herkulanum. W okresie letnim organizowane są w nim przedstawienia w wykonaniu artystów krajowych i zagranicznych.

Warszawska Pomarańczarnia zaś – w głębi parku – wznoszona w latach 1784-88, jest obecnie jedynym osiemnastowiecznym teatrem królewskim
w Europie, nadal czynnym. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na malarstwo iluzjonistyczne na ścianach. W Pomarańczarni organizowane są koncerty przy świecach oraz różne wystawy.

W Wielkiej Oficynie, blisko pałacu, mieściła się słynna Szkoła Podchorążych. Obok znajduje się oryginalny pałacyk Myślewicki, zbudowany na planie podkowy w latach 1775-78, w stylu rokokowoklasycystycznym.

Warto zobaczyć palmiarnię oraz pomniki parkowe, a przy ulicy Agrykola monument Jana III Sobieskiego. W górnej zaś części parku – warto przystanąć
i obejrzeć pomnik Fryderyka Chopina. Przed nim, latem i jesienią odbywają się koncerty fortepianowe.

W parku można zobaczyć również inne ekspozycje. W dawnych koszarach kantonistów eksponuje swoje zbiory Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa, pod widownią Teatru na Wyspie zaś czynne są wystawy okresowe.

Wchodząc w Aleje Ujazdowskie, widać sąsiadujący z Łazienkami – Belweder. Klasycystyczny pałac, będący siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, otacza ładny park, ukształtowany w latach 1812-22 – na skraju wiślanej skarpy.

Przedłużeniem Traktu Królewskiego jest ulica Belwederska, a następnie Aleja Sobieskiego. Do niedawna wokół niej rozciągały się pola, dziś arterię otaczają osiedla.

Wilanów

Trakt Królewski kończy się w Wilanowie, dawnej rezydencji króla Jana III Sobieskiego. Rezydencja ta ma charakter podmiejski; dawniej otaczały ją rozległe łąki. Dziś, choć miejska zabudowa zbliżyła się ku pałacu, jego najbliższe otoczenie ma nadal charakter wiejski. Pośród pól i w sąsiedztwie lasów znajdowała się dawniej osada z dworem, zwana Wilanowem. Z pewnością nie przeszłaby ona do historii, jak wiele innych dworów polskich, gdyby nie Jan III Sobieski. W 1677 r. zakupił tę posiadłość i polecił przebudować na wielkopańską siedzibę. Pałac budowano bardzo długo, aż do roku 1696. Później, zgodnie z wolą następnych właścicieli i panującymi wówczas tendencjami w sztuce, pałac ulegał licznym przebudowom.

W roku 1805 Stanisław Kostka Potocki utworzył tutaj jedno z pierwszych muzeów. Od 1892 r. dziedzicami dóbr wilanowskich stali się Braniccy.

Pałac w obecnej postaci wzorowany jest na rezydencjach francuskich. Tworzą go: główny korpus z lat 1681-96 z alkierzami i dwa skrzydła boczne. Fasada frontowa ma dwie kondygnacje. Bogata dekoracja rzeźbiarska głosi chwałę królewskiej rodziny i zwycięstwa monarchy. W południowym skrzydle znajduje się dawna łazienka Izabeli Lubomirskiej. W fasadzie ogrodowej pałacu zwracają uwagę popiersia cesarzy rzymskich oraz medaliony z portretami króla Jana III Sobieskiego i jego żony Marii Kazimiery. Zainteresowanie budzą emblemanty heraldyczne Polski i Litwy z tarczami herbowymi Sobieskich. Ozdobą jest również zegar słoneczny o trzech tarczach, z 1684 r. – dzieło gdańskiego astronoma Jana Heweliusza.

Od 1945 r. pałac jest oddziałem Muzeum Narodowego. Wśród ekspozycji uwagę zwraca galeria portretu polskiego. Przedstawione są obrazy od XVI do XVIII w. oraz jedna z nielicznych w Europie kolekcja portretu trumiennego. Są tu także: militaria, ceramika, rzeźba oraz kolekcja dawnych ubiorów. Kolejne komnaty: Pokój Cichy, Gabinet Farfurowy, Pokój Średni – przedstawiają wnętrze pałacowe typowe dla XVII i XVIII stulecia. W tak zwanej drugiej galerii portretu zobaczyć można podobizny m.in. Tadeusza Kościuszki, księcia Józefa Poniatowskiego, generała Jana Henryka Dąbrowskiego i poety Cypriana Kamila Norwida. Tu także wystawiono portrety kolejnych właścicieli Wilanowa.

Szczególnie interesujące są apartamenty królewskie. W antykamerze: plafon
z alegorią zimy oraz cenne meble francuskie i włoskie. W sypialni króla: plafon
z alegorią lata, a nad monarszym łożem – baldachim turecki. W pełnej zabytkowych mebli bibliotece królewskiej są plafony wyobrażające wiodące nauki humanistyczne: teologię, historię i prawo.

Apartamenty królowej obejmują antykamerę, gabinet i sypialnię. Ściany antykamery pokrywa aksamit, a sufit przedstawia alegorię jesieni i melancholijne sceny pracy na roli. Natomiast w sypialni ukazano alegorię wiosny, nawiązującą do urody królewskiej małżonki.

Jednym z największych pomieszczeń pałacu jest sala stołowa – z czasów Augusta II Sasa zajmująca całą szerokość skrzydła. Zdobią ją stylowe meble
i portrety.

Pod kamienną Pergolą, z 1852 r., wchodzi się z dziedzińca głównego na teren parku i ogrodu. Park Wilanowski – obok Łazienek – jest najpiękniejszym zespołem pałacowo-parkowym w Warszawie, nazywany „Polskim Wersalem”.

Znamionuje go różnorodność stylów. Tuż przed ogrodową fasadą pałacu jest rozłożony regularny, dwupoziomowy, barokowy ogród włoski, z żywopłotami
i starannie pielęgnowanymi gazonami. W tak zwanym ogrodzie dolnym, przylegającym do stawu wilanowskiego, są unikalne wysokie szpalery drzew urozmaicone kamiennymi posągami oraz dwa baseny wodne z fontannami.

Młodszy, zaprojektowany na przełomie XVIII i XIX w., jest romantyczny park krajobrazowy-angielski, w części północnej. Tu znajduje się sztuczna wyspa z mostem rzymskim, a u nasady grobli zaprojektowano altanę chińską.

Na terenie parku znajduje się kilka innych interesujących obiektów. Między innymi znajdują się tu sarkofagi Stanisława Augusta i Józefa Poniatowskiego.

W przebudowanej przez Chrystiana P. Aignera oranżerii mieści się obecnie stała wystawa polskiej rzeźby współczesnej.

W parku, nad brzegiem stawu, budynek pompy w formie średniowiecznego zameczku. Po przeciwnej stronie stawu widoczny jest romantyczny park Morysin.

Ciekawe są także obiekty znajdujące się poza granicami rezydencji pałacowo-parkowej.

Wilanowski kościół zbudowano w roku 1772, a przebudowano w latach 1857-70. Tuż obok znajduje się neogotycki grobowiec Potockich.

Dużą atrakcją Wilanowa jest Muzeum Plakatu, znajdujące się w pomieszczeniach dawnej ujeżdżalni. Eksponowane są tu zbiory plakatu polskiego, mające w świecie ustaloną renomę oraz plakaty artystów zagranicznych.

Nie opodal Wilanowa rozciąga się Las Kabacki – teren wypoczynku i atrakcyjnych pieszych wycieczek. W lesie kabackim powstaje duży Ogród Botaniczny.

Po drodze, przy Placu Bernardyńskim, warto zobaczyć kościół i klasztor ojców bernardynów. Świątynia ta, zwieńczona piękną kopułą, ma cenny barokowy wystrój, ocalały mimo wojen. Pod prezbiterium znajduje się krypta św. Bonifacego. Bogata dekoracja malarska przedstawia sceny z życia św. Antoniego.